Νίκος Καζαντζάκης: Ένας μεγάλος Έλληνας.

 «Τι είναι αγάπη; Σμίγουν οι δύο και γίνονται ένα. Δεν ξεχωρίζουν. Το εγώ και εσύ αφανίζονται. Αγαπώ θα πει χάνομαι…», έγραψε κάποτε ο Καζαντζάκης. Κι ήταν αυτό που τον οδήγησε στην ζωή. Η αγάπη. Τι πιο απλό. Αγάπη για την πατρίδα του, για την γυναίκα του, για την συγγραφή και για την αλήθεια, την τραυματική αλήθεια, που χωρίς αγάπη δεν αντέχεται. Πολλοί δεν άντεξαν τις αλήθειες του, πήγαν ακόμα και να τον αφορίσουν. Όμως εκείνος δεν σταμάτησε ποτέ, δεν φοβόταν τίποτα όσο είχε αγάπη. Ήταν λέφτερος…

Η πιο γνωστή ρήση του Νίκου Καζαντζάκη σημαίνει πολλά, αλλά κυρίως αυτό που λέει. Η ελπίδα ή ο φόβος σε κρατούν δέσμιο σε μια άλλη πραγματικότητα, που ίσως να μην υπάρχει ή ίσως να τσαλακώνεται μέσα σου και αργότερα να είναι δύσκολο έως αδύνατο να ξεδιπλωθεί. Έτσι παραμένει εκεί, χωρίς ποτέ να βρει το θάρρος να γίνει αλήθεια.

Αυτή κυνήγησε ο Καζαντζάκης σε όλη του την ζωή, προσπαθώντας να γίνει κοινωνός της. Ταξίδεψε, αγάπησε και κυρίως έζησε. Σαν τον ήρωά του Αλέξη Ζορμπά, που στην πραγματικότητα ήταν ο Γιώργης, ο απολύτως ελεύθερος γλεντζές, στον οποίο ο Καζαντζάκης βρήκε τον φίλο που τον συμπλήρωνε, που τον έκανε να αγαπήσει ακόμα περισσότερο. Την ζωή, τον άνθρωπο, την πατρίδα. Ήταν ο άνθρωπος που τον έμαθε πως «Η ευτυχία είναι πράγμα απλό και λιτοδίαιτο -ένα ποτήρι κρασί, ένα κάστανο, ένα φτωχικό μαγκαλάκι, η βουή της θάλασσας. Τίποτα άλλο».

Από εκεί προέκυψε και το πιο γνωστό του έργο «Ο Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». «Καπετάν Μιχάλης», «Τελευταίος Πειρασμός», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «Οδύσσεια» και «Αναφορά στον Γκρέκο», είναι λίγα ακόμα από τα πολυμεταφρασμένα του έργα.

Όχι για ένα, αλλά για τρία από αυτά τα έργα βρέθηκε στο στόχαστρο της επίσημης Εκκλησίας. Η Ιερά Σύνοδος ζήτησε την απαγόρευση των βιβλίων του και τον αφορισμό του. Σε μια επιστολή του, ο Καζαντζάκης ανέφερε: «Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή: Σας εύχομαι να ‘ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να ‘στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ».

Έζησε την απόλυτη αγάπη για 32 χρόνια με την γυναίκα της ζωής του, την Ελένη Σαμίου. Μια σχέση αφοσιωμένη, μια σχέση που όμοιά της δεν συναντάται εύκολα. Εκείνη δακτυλογράφησε επτά φορές την «Οδύσσεια» των 33.333 στίχων. Εκείνη τον προέτρεψε να ασχοληθεί με το μυθιστόρημα, από τις ιστορίες που της έλεγε όταν ξάπλωναν μαζί το βράδυ στο κρεβάτι. «Είμαι μια ηλεχτρική εγκατάσταση κι είστε το ηλεχτρικό ρέμα. Αν κοπεί, χάθηκα», της έγραψε κάποτε. Τους χώρισε μονάχα ο θάνατος του το 1957, όταν ο Καζαντζάκης «έφυγε» σε ηλικία 74 ετών. Εκείνη πέθανε το 2003 σε ηλικία 101 ετών, την ημέρα των γενεθλίων του.

Την συναρπαστική ζωή του, θα έχουμε την ευκαιρία να την δούμε στην νέα βιογραφική ταινία του Γιάννη Σμαραγδή, που μετά τον Καβάφη, τον Ελ Γκρέκο και τον Ιωάννη Βαρβάκη, καταπιάνεται με ακόμα έναν μεγάλο Έλληνα. H ταινία «Καζαντζάκης», μια συμπαραγωγή της Nova, θα κάνει πρεμιέρα στους κινηματογράφους στις 23 Νοεμβρίου 2017, ολοκληρώνοντας με τον καλύτερο τρόπο το «Έτος Καζαντζάκη», 60 χρόνια μετά τον θάνατό του.

Τον κεντρικό χαρακτήρα του Νίκου Καζαντζάκη υποδύεται ο Οδυσσεάς Παπασπηλιώπουλος. Ο Νίκος Καμπαξής τον υποδύεται σε μικρή ηλικία, ενώ ο Στέφανος Ληναίος στην πιο ώριμή του. Την Ελένη Σαμίου υποδύεται η Μαρία Καλογήρου.

Μαζί τους μια σειρά εκλεκτών ηθοποιών όπως οι Αργύρης Ξάφης, Μαρία Σκουλά, Νίκος Καρδώνης, Αμαλία Αρσένη, Γιούλικα Σκαφιδά, Alexandros Kollatos, Ζέτα Δούκα, Adrian Frieling, Anthoula Katsimatides, Νίκος Μαρινάκος, Όλγα Δαμάνη, Έρση Μαλικένζου, Πάνος Σκουρολιάκος, Τάκης Παπαματθαίου, ενώ στο ρόλο του Γιώργη Ζορμπά είναι ο Θοδωρής Αθερίδης.

Η ταινία αποτελεί και το «κύκνειο άσμα» του Στάθη Ψάλτη, που έφυγε πρόωρα από την ζωή και υποδύεται τον ηγούμενο της Μονής Σινά, σε μια συγκλονιστική ερμηνεία.

Με την ευκαιρία αυτή ξαναθυμόμαστε 40 σοφές φράσεις του:

1. «Είπα στη μυγδαλιά: «Αδερφή, μίλησέ μου για το Θεό». Κι η μυγδαλιά άνθισε».
2. «Μια αστραπή η ζωή μας… μα προλαβαίνουμε».
3. «Ό,τι δεν συνέβη ποτέ, είναι ό,τι δεν ποθήσαμε αρκετά».
4. «Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα».
5. «Ν’ αγαπάς την ευθύνη
να λες εγώ, εγώ μονάχος μου
θα σώσω τον κόσμο.
Αν χαθεί, εγώ θα φταίω».
6. «Ε κακομοίρη άνθρωπε, μπορείς να μετακινήσεις βουνά, να κάμεις θάματα, κι εσύ να βουλιάζεις στην κοπριά, στην τεμπελιά και στην απιστία! Θεό έχεις μέσα σου, Θεό κουβαλάς και δεν το ξέρεις – το μαθαίνεις μονάχα την ώρα που πεθαίνεις, μα ‘ναι πολύ αργά».
7. «Αν μια γυναίκα κοιμηθεί μόνη, ντροπιάζει όλους τους άντρες».
8. «Ο σωστός δρόμος είναι ο ανήφορος».
9. «Δεν υπάρχουν ιδέες, υπάρχουν μονάχα άνθρωποι που κουβαλούν τις ιδέες, κι αυτές παίρνουν το μπόι του ανθρώπου που τις κουβαλάει».
10. «Η πέτρα, το σίδερο, το ατσάλι δεν αντέχουν. Ο άνθρωπος αντέχει».
11. «Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο· το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή».
12. «Αγάπα τον άνθρωπο γιατί είσαι εσύ…»
13. «Υπάρχει στον κόσμο τούτον ένας μυστικός νόμος – αν δεν υπήρχε, ο κόσμος θα ‘ταν από χιλιάδες χρόνια χαμένος – σκληρός κι απαραβίαστος: το κακό πάντα στην αρχή θριαμβεύει και πάντα στο τέλος νικάται».
14. «Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει».
15. «Ολάνθιστος γκρεμός της γυναικός το σώμα».

16. «Σωτηρία θα πει να λυτρωθείς απ’ όλους τους σωτήρες· αυτή ‘ναι η ανώτατη λευτεριά, η πιο αψηλή, όπου με δυσκολία αναπνέει ο άνθρωπος. Αντέχεις;»
17. «Τα τετραθέμελα του κόσμου τούτου: ψωμί, κρασί, φωτιά, γυναίκα».
18. «H καρδιά του ανθρώπου είναι ένα κουβάρι κάμπιες – φύσηξε, Χριστέ μου, να γίνουν πεταλούδες!»
19. «Η Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα».
20. «Το ψέμα είναι ανανδρία».
21. «Πού να βρω μια ψυχή σαρανταπληγιασμένη κι απροσκύνητη, σαν την ψυχή μου, να της ξομολογηθώ;»
22. «Tι θα πει λεύτερος; Αυτός που δεν φοβάται το θάνατο».
23. «Αφεντικό σε συμπαθώ πάρα πολύ. Έχεις τα πάντα εκτός από λίγη τρέλα και όλοι οι άνθρωποι χρειάζονται λίγη τρέλα… Αλλιώς δεν μπορεί να σπάσει το σκοινί και να ελευθερωθεί».
24. «Νιώθω σαν να χτυπάμε τα κεφάλια μας στα σίδερα.
Πολλά κεφάλια θα σπάσουν.
Μα κάποια στιγμή, θα σπάσουν και τα σίδερα».
25. «Η Κρήτη δεν θέλει νοικοκυραίους, θέλει κουζουλούς. Αυτοί οι κουζουλοί την κάνουν αθάνατη».
26. «Μαζεύω τα σύνεργά μου: όραση, ακοή, γέψη, όσφρηση, αφή, μυαλό, βράδιασε πια, τελεύει το μεροκάματο, γυρίζω σαν τον τυφλοπόντικα σπίτι μου, στο χώμα. Όχι γιατί κουράστηκα να δουλεύω, δεν κουράστηκα, μα ο ήλιος βασίλεψε».
27. «Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα!»
28. «Ένιωθα βαθιά πως το ανώτατο που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος δεν είναι η Γνώση μήτε η Αρετή, μήτε η Καλοσύνη μήτε η Νίκη· μα κάτι άλλο πιο αψηλό, πιο ηρωικό κι απελπισμένο: Το Δέος, ο ιερός τρόμος».
29. «Αν μπορείς κοίταξε τον φόβο κατάματα και ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει».
30. «Δεν τον φοβάμαι το Θεό, αυτός καταλαβαίνει και συχωρνάει. Τους ανθρώπους φοβάμαι. Αυτοί δεν καταλαβαίνουν και δε συχωρνούν».

31. «Όσο υπάρχουν παιδιά που πεινούν, Θεός δεν υπάρχει»!
32. «Το βουνό ανήκει στο μοναστήρι. Το μοναστήρι ανήκει στο Θεό. Και ο Θεός ανήκει σε όλους».
33. «Ποτέ οι Έλληνες δε δούλεψαν την τέχνη για την τέχνη· πάντα η ομορφιά είχε σκοπό να υπηρετήσει τη ζωή. Και τα σώματα τα ήθελαν οι αρχαίοι όμορφα και δυνατά, για να μπορούν να δεχτούν ισορροπημένο και γερό νου. Κι ακόμα, για να μπορούν –σκοπός ανώτατος– να υπερασπίσουν το άστυ».
34. «Η φυγή δεν είναι νίκη, τ’ όνειρο είναι τεμπελιά, και μόνο το έργο μπορεί να χορτάσει την ψυχή και να σώσει τον κόσμο».
35. «Εγώ κοιτάζω κάθε στιγμή το θάνατο· τον κοιτάζω και δε φοβούμαι· όμως και ποτέ, ποτέ δε λέω: Μου αρέσει.
Όχι, δε μου αρέσει καθόλου! Δεν υπογράφω!»
36. «Η ευτυχία είναι πράγμα απλό και λιτοδίαιτο -ένα ποτήρι κρασί, ένα κάστανο, ένα φτωχικό μαγκαλάκι, η βουή της θάλασσας. Τίποτα άλλο».
37. «Κάθε Έλληνας που δεν παίρνει, ας είναι και μια φορά στη ζωή του, μια γενναία απόφαση, προδίνει τη ράτσα του».
38. «Η αιωνιότητα είναι ποιότητα, δεν είναι ποσότητα, αυτό είναι το μεγάλο, πολύ απλό μυστικό».
39. «Η ευτυχία απάνω στη γης είναι κομμένη στο μπόι του ανθρώπου. Δεν είναι σπάνιο πουλί να το κυνηγούμε πότε στον ουρανό, πότε στο μυαλό μας. Η ευτυχία είναι ένα κατοικίδιο πουλί στην αυλή μας».
40. «Σα δεν φτάσει ο άνθρωπος στην άκρη του γκρεμού, δεν βγάζει στην πλάτη του φτερούγες να πετάξει».