Κι όμως υπάρχει Άγιος Σκύλος!

Το Αντρώνι είναι ένα κεφαλοχώρι κοντά στην αρχαία Ολυμπία με πλούσια ιστορία, την οποία έλκει από την αρχαιότητα. Ανάμεσα στα πολλά ιστορικά μνημεία του συγκαταλέγεται και η βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Αναργύρων με τις μοναδικές τοιχογραφίες της. Στο εσωτερικό της ξεχωρίζουν δύο παράξενες αγιογραφίες: Ο Άγιος Σκύλος και ο Κυνο-βιάρχης.

Η εικόνα του Αγίου Σκύλου είναι η αναπαράσταση ενός αγίου με κεφάλι όχι ανθρώπινο, αλλά κυνηγόσκυλου. Προφανώς πρόκειται για τον μοναδικό κυνόμορφο που υπάρχει στο πάνθεον των Αγίων, δηλαδή τον Άγιο Χριστόφορο, τον οποίο οι παλιοί συνήθιζαν να έχουν σε μικρή εικόνα μέσα στα αυτοκίνητά τους για να τους προστατεύει. Η αγιογραφία του «Κυνο-βιάρχη» είναι άγνωστη στην Ορθόδοξη και την Καθολική Εκκλησία.

Ο μεγαλομάρτυρας Άγιος Χριστόφορος ο Ρέπροβος (το ρωμαϊκό του όνομα, που τον ξεχωρίζει από άλλους 6 συνονόματους αγίους) γιορτάζεται στις 9 Μαΐου από την Ορθόδοξη και σε διαφορετικές ημερομηνίες από την Καθολική, τη Λουθηρανική και την Αγγλικανική Εκκλησία.

Θεωρείται προστάτης των οδοιπόρων, των ταξιδιωτών, των μοτοσικλετιστών, των αυτοκινητιστών και του Σώματος Εφοδιασμού -Μεταφορών του Στρατού, όπως και των χωραφιών και των αμπελιών από τον άσχημο καιρό και το χαλάζι. Είναι επίσης ο πολιούχος άγιος του Αγρινίου, ενώ εικόνα του με αυτή την μορφή συναντάμε στον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στη Λίνδο της Ρόδου, στον Άγιο Γερμανό των Πρεσπών, στην Καππαδοκία, την Τρανσυλβανία, σε φορητή εικόνα που εκτίθεται στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, στο Εκκλησιαστικό Μουσείο των Σερρών και αλλού. Στις εικόνες παρουσιάζεται με άσχημο και αλλόκοτο κεφάλι σκύλου (κυνοκέφαλος). Λέγεται πως ήταν ένας δυνατός γίγαντας και ότι καταγόταν από τη βάρβαρη, ανθρωποφάγα φυλή των Σκυλοκέφαλων που άλλοι υποστηρίζουν ότι ζούσε στα βάθη της Ασίας και άλλοι στη Βόρεια Αφρική.

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, ο Ρέπροβος συνελήφθη αιχμάλωτος με τη θέλησή του επί Ρωμαίου Αυτοκράτορα Δεκίου και μεταφέρθηκε στην Αντιόχεια, όπου βαπτίσθηκε χριστιανός μαζί με τους στρατιώτες – διώκτες του (τους οποίους προσηλύτισε καθ΄οδόν), παίρνοντας το όνομα Χριστόφορος.

Όταν συνελήφθη δεν μπορούσε να μιλήσει, αλλά απέκτησε ανθρώπινη ομιλία από άγγελο που τον έκανε «να λαλεί ελευθέρως». Φοβερός και τρομερός στην όψη και την ανδρεία, παρέκαμψε όλους τους πειρασμούς που του έθεσε σαν τρικλοποδιά ο φοβισμένος Δέκιος και τελικά, αφού ξεπέρασε κάθε βασανιστήριο στο οποίο υποβλήθηκε, αποκεφαλίστηκε το 251 μ.Χ. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή του ονόματός του (που δημιουργεί βέβαια απορίες ως προς τον χρόνο), ο γίγαντας Ρέπροβος πέρασε τον Χριστό, όταν ήταν παιδί, από έναν χείμαρρο κρατώντας τον πάνω στους ώμους του, γι’ αυτό και πήρε το όνομα Χριστόφορος.

Δύο ακόμη φορητές εικόνες έχουν εντοπιστεί στη Ρωσία (άγνωστης χρονολόγησης).

Ο Αγιος Χριστόφορος λέγεται πως καταγόταν από μια φυλή της βόρειας Αφρικής, των Μαρμαριτών. Αιχμαλωτίστηκε από τις ρωμαϊκές δυνάμεις, κατά την διάρκεια εκστρατείας του Διοκλητιανού, εναντίον των Μαρμαριτών, στα τέλη του 301 με αρχές του 302, και μεταφέρθηκε σε ρωμαϊκή φυλακή, κοντά στην Αντιόχεια της Συρίας. Η παράδοση αναφέρει πως η φυλή των Μαρμαριτών ήταν φυλή ανθρωποφάγων και είχαν κεφάλι που έμοιαζε με μορφή σκύλου οπότε αφού ο Αγ. Χριστόφορος καταγόταν από την φυλή των Μαρμαριτών πιθανότατα να θεωρήθηκε ότι τό κεφάλι του είχε τη μορφή σκύλου επηρεάζοντας αργότερα τη βυζαντινή εικονογραφία. Οι λαϊκές δοξασίες μάλλον δεν συμφωνούν με αυτήν την άποψη αφού (στην Κρήτη) λέγεται πως :

“Ητανε νέος και πολύ όμορφος. Κι επειδή τον καλοκοίταζαν οι κοπελιές παρακάλεσε το Θεό να τον κάμει άσκημο, όσο πιο άσκημο εμπόρειε”

O ιστορικός Κτεσίας (5ος -4ος αι. π.Χ.) επιχειρώντας να περιγράψει αυτόν τον παράξενο λαό (φυλή) αναφέρει μεταξύ άλλων πως οι κυνοκέφαλοι δεν έχουν σπίτια, ενώ τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες έχουν ουρά, ότι ζούνε από το κυνήγι και ότι δεν εργάζονται.

Είναι γνωστό πως όσες αρχαίες παραδόσεις δεν στάθηκε δυνατόν να εξαλειφθούν ενσωματώθηκαν και απορροφήθηκαν από την Χριστιανική θρησκεία. Ετσι έγινε και με τις παραδόσεις περί αρχαίων τεράτων. Τα τέρατα των αρχαίων παραδόσεων ενσωματώθηκαν στις εικονογραφήσεις αγιογραφιών. Στην παρακάτω παράσταση των Αινών ανάμεσα σε λογής-λογής τέρατα μπορούμε να διακρίνουμε στο κέντρο μια χαρακτηριστική μορφή κυνοκέφαλου.

Και όμως, ο Άγιος Χριστόφορος φαίνεται ότι δεν είναι ο μόνος σκυλοκέφαλος στην ιστορία. Ο Ησίοδος, ο Ηρόδοτος, ο ιστορικός Κτησίας ο Κνίδιος, ο Στράβωνας, ο Κλαύδιος Πτολεμαίος καθώς και κινεζικά κείμενα του 6ου αιώνα κάνουν αναφορά σε τέτοια πλάσματα. Αν πιστέψουμε τους θρύλους, κυνοκέφαλοι υπήρχαν επίσης ανάμεσα στους στρατιώτες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ιστορικά κείμενα πάντως αναφέρουν ότι ο Αλέξανδρος διάβηκε από τον «τόπο των σκυλοκέφαλων».

Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν πως οι σκυλοκέφαλοι ήταν ήδη γνωστοί από την αρχαιότητα. Μάλιστα σε αρκετά κείμενα που ασχολούνται με την ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συναντἀμε συχνά αναφορές για τον “τόπο των σκυλοκεφάλων”:«Καὶ ἐδιέβη τὸν τόπον αὐτονῶν ἡμέρες καὶ ἦλθαν εἰς τὸν τόπον τῶν Σκυλοκεφάλων. Αὐτοὶ οἱ Σκυλοκέφαλοι, ὅλον τους τὸ κορμὶν ἔναι ὥσπερ ἀνθρώπου καὶ τὸ κεφάλιν τους ἔνι σκύλινον, καὶ λαλοῦν φωνὴν ἀνθρωπίνην, καὶ ἄλλην φορὰν βαβίζουν ὡς οἱ σκύλοι, σκύλινα».

Οι πηγές επίσης αναφέρονται σε λαούς (φυλές) που είχαν αποκρουστική όψη και παράξενες συνήθειες και ίσως για αυτόν τον λόγο να τους ονόμασαν σκυλοκέφαλους.

«῾Ο δὲ κυνοκέφαλος τὸ μὲν σῶμα ἀνθρώπου δυσειδοῦς ὑπογράφει, τὸ πρόσωπον δὲ κυνός, φωνὴν δὲ ἀφίησι μυγμῷ παραπλησίαν, ἄγριον δὲ ὑπερβολῇ καὶ τελείως ἀτιθάσευτον, καὶ τὴν ὄψιν ἐμφαῖνον ἀπό τε τῶν ὀφρύων καὶ τῶν ὀμμάτων αὐστηράν. Περὶ μὲν τὸν ἄρρενα ταῦτα,τῷ δὲ θήλει πρόσκειται καὶ τὸ τὴν μήτραν ἔξω τοῦ σώματος φορεῖν καὶ οὕτω διάγεσθαι πάντα τὸν βίον»

Όσο για την ελληνική μυθολογία, έχει να μας παρουσιάσει τη σκυλοκέφαλη Εκάτη, η οποία παίζει τον ρόλο του Αιγύπτιου θεού Άνουβι, που είχε κεφάλι σκύλου ή τσακαλιού. Ο Άνουβις ήταν αυτός που άνοιγε τον δρόμο του κάτω κόσμου για τους νεκρούς – όπως και η Εκάτη.”